Beste mensen,
Op 14 mei 1940 daalde er een zwarte wolk op Utrecht neer.
Op die middag viel uit de hemel boven Utrecht
een wolk van tot gruis verbrandde ondefinieerbare stofdeeltjes.
Ontstaan door het verwoestende bombardement op Rotterdam.
Die wolk verduisterde op dat moment de zon boven Utrecht.
En met dat gruis daalde vanaf dat moment de nazi-ideologie
als een zwarte wolk op onze stad neer.
Een wolk die Utrecht 5 jaar lang in duisternis zou hullen.
Hoewel de eerste oorlogsjaren betrekkelijk rustig verliepen
werd vanaf het begin af aan
de vernietiging van het Joodse volk administratief voorbereid
en begonnen de stoottroepen van de NSB
een klimaat te scheppen van angst, onderdrukking en terreur.
Een klimaat waarin er maar ruimte was voor één stem:
die van de bezetter.
Wat een contrast met de open samenleving
die Nederland al eeuwenlang was – en dat nog altijd is.
Een samenleving gericht op samenwerken, overleg
en waarin iedereen een stem heeft.
Dit jaar staan we stil
bij de invoering van het Algemeen Kiesrecht
100 jaar geleden.
We zijn ons bewust van de strijd die hiervoor is gevoerd.
Je stem laten gelden is een groot goed
en niet vanzelfsprekend.
Want in die oorlogsjaren
was er van verkiezingen al helemaal geen sprake.
De democratie werd buitenspel gezet.
Het open huis van de democratie
werd een gesloten nazi-bolwerk,
gericht op het vernederen, isoleren, vervolgen en vernietigen
van Joden, Sinti, Roma
en andere groepen die niet pasten binnen de nazi-ideologie.
Het open en vrije debat, met ruimte voor al die stemmen, verstomde.
Het Utrechts gemeentebestuur werd aan banden gelegd en gemuilkorfd.
Het communistisch raadslid Bastiaanse moest eind 1940 vertrekken
en daarna ook mevrouw Ossendrijver-Jacobs
het SDAP-raadslid van Joodse komaf.
Het recht op vrije vergadering werd opgeheven.
Er was geen ruimte meer om via de publieke ruimte
met elkaar het gesprek aan te gaan,
wat de deur wijd open zette
voor uitsluiting en onderdrukking.
Zo verschenen in 1941 de namen van 26 Utrechters
op een arrestatietelegram van de SS.
Dit was onderdeel van een actie
om in heel Nederland
communistische functionarissen en kaderleden te arresteren.
Eén van hen was Willem de Mol.
Geboren op 23 januari 1898 op het Geertekerkhof
vlakbij de ‘Zeven Steegjes’.
Tijdens de oorlog werkte hij in Utrecht
als redacteur voor de kranten De Vonk en De Waarheid.
Op 26 juni 1941 werd hij gearresteerd
en afgevoerd naar Kamp Schoorl.
Uiteindelijk kwam hij in concentratiekamp Neuengamme terecht.
Hij liet nog weten
vanuit blok 6
dat hij nog gezond en monter was.
Zijn 10-jarige zoontje Ilja schreef hem daarop een briefje – en ik citeer:
“Lieve Wim! Ik spaar nog altijd postzegels. Fijn he, dat ik betere cijfers heb? Als de vakantie afgelopen is, ga ik nog beter mijn best doen. Want de meester zegt dat ik makkelijk overga, en dan zit ik al in de zesde klas. Daag! Een zoen van je Ilja.”
De brief werd vanuit Duitsland geretourneerd
met de mededeling dat Wim de Mol gestorven was.
Op 20 december 1942.
43 jaar oud.
Als doodsoorzaak werd open longtuberculose opgegeven.
Van die 26 Utrechtse arrestanten
kwamen er uiteindelijk 17 in gevangenschap om het leven.
Zoals er zoveel Utrechters om het leven kwamen.
Joden.
Roma en Sinti.
Gehandicapten en geesteszieken.
Communisten, verzetsstrijders, homoseksuelen,
vrijmetselaars, Jehova’s getuigen.
Burgers en militairen.
Mannen en vrouwen.
Door vanuit onze vrijheid van nu
terug te kijken naar die zwarte wolk van toen
zien we scherper dan ooit
de waarde van een vrij en democratisch land.
Zodat wij in vrijheid kunnen kiezen.
Dit jaar zelfs drie keer.
Afgelopen maart voor de Provinciale Staten en de waterschappen.
En op 23 mei aanstaande voor het Europese parlement.
Dat is een voorrecht.
En tegelijkertijd een verantwoordelijkheid.
De verantwoordelijkheid om mee te doen.
Natuurlijk door te stemmen.
Maar ook door meningen uit te wisselen.
Naar elkaar te luisteren.
Door de stem van de minderheid, hoe afwijkend ook, te erkennen.
Onze vrijheid komt met het besef
dat er grote offers voor zijn gebracht.
Vandaag, 4 mei 2019,
gedenken wij hen die voor onze vrijheid zijn gestorven.
Wij gedenken hen met gevoelens van respect en grote dankbaarheid.
Hier, in Zuilen.
In de andere wijken van Utrecht.
In heel Nederland.
Herdenken, opdat wij niet vergeten.
Dank u wel.
